Spelen met taal in de klas – tips uit de praktijk

Educatieve uitgeverij Zwijsen werkt aan Taaljacht een nieuwe taal- en spellingmethode voor groep 4 tot en met 8. De insteek is dat kinderen al hun zintuigen gebruiken om de wereld te verkennen, ook de wereld van taal. Tot mijn grote vreugde krijgen spelletjes een prominente rol in de methode! Bijvoorbeeld deze spelletjes die je hier downloadt; het zijn korte spelletjes (maximaal 10 minuten) waar je minimaal materiaal voor nodig hebt, dus zo in te zetten.

Begin van dit jaar (2022) organiseerde Zwijsen een online conferentie over Taaljacht en nodigde ze me uit om iets te vertellen over spellen in het onderwijs. In een heuse studio met camera-licht-actie enzo vertelde ik over spelerstypen en over de factoren die spel aantrekkelijk maken; bijvoorbeeld dat kinderen een zekere controle hebben (gooi ik de dobbelstenen nog een keer? welke kant loop ik op met mijn pion?) of dat ze handelen in een ‘fantasy’ wereld waar hun acties geen consequenties hebben op de werkelijke wereld, waardoor je dingen kunt uitproberen en opnieuw kan doen.

Natuurlijk vroegen we ook alle deelnemers naar hun ervaringen en tips rondom spellen. Hieronder deel ik die informatie met je.

Snel naar:

Welke taal- spellingspellen beveel jij aan?                 Hoe organiseer je de spellen?                           Tips en vragen

Welke taal- en spellingspellen beveel jij aan?

Spelletjes als kwartet, memory, lotto en rebussen worden vaak genoemd. Met name de spelletjes die speciaal voor het taalonderwijs zijn gemaakt, zoals mini loco, Dolfje weerwolfje, Maan Roos Vis en Taal in blokjes  Als kinderen deze spelletjes wel gezien hebben en toe zijn aan meer spelelement, dan zijn er legio spellen waarin taal een belangrijke rol speelt.

Veel leerkrachten gebruiken bijvoorbeeld 30 Seconds in de klas. Een perfect spel om woordenschat te oefenen: in teams moeten leerlingen een aantal woorden (liefst 5) omschrijven voordat de zandloper leeg is. Bij dat omschrijven wordt het hele woordweb in het hoofd van een kind geactiveerd. Bovendien moet je duidelijk spreken, anders begrijpen je teamleden je niet en kost dat je kostbare tijd! Ik ben enthousiast over 30 Seconds! Daarom vind je er ook een artikel over in het magazine Leren met Spellen en maakte ik in samenwerking met de uitgever van het spel (999 Games) extra woordkaartjes.

Ook losse woordzoekers en het spel Woordzoeker worden een aantal keer genoemd. Het toffe van Woordzoeker is dat het spel themabladen heeft die aansluiten bij thema’s die op school voorkomen. Denk aan: strand, ruimte, kleding, boerderij etc. Anders dan bij een gewone woordzoeker, kan je elkaar bij het spel Woordzoeker dwars zitten. Je mag bijvoorbeeld je fiches over de fiches van een ander neerleggen als jouw woord dat woord kruist. Dan krijg jij de punten en de ander niet!

Een spel dat ik tijdens de conferentie ontdekte is Tik Tak Boem! (zie de link hieronder) Bijzonder aan dit partyspel is dat je met lettergrepen werkt. Draai een kaartje om met een lettergreep en maak er een woord mee. En dat alles natuurlijk zo snel mogelijk, voordat de bom ontploft! Die aftikkende bom zorgt voor snelheid in het spel en dat is een leuk element. Zoiets kan je er bijvoorbeeld ook inbrengen met de bel van Halli Galli of door zelf een Ren Je Rot te maken.

Tot slot het ouderwetse Scrabble waarbij je woorden legt op een bord. Wil je daar een nieuwerwetse twist aan geven, kijk dan eens naar Bananagrams (meer info hieronder). Bananagrams is een veel sneller spel dan Scrabble en geeft ook wat geinige competitie. Een stoffen banaan bevat de scrabbleletters, maar dan zonder woordwaarde. Het gaat er ook niet om hoeveel je woorden waard zijn, maar hoe snel je met al je letters een kloppende kruiswoordpuzzel hebt gelegd. Wel even elkaars kruiswoordpuzzel controleren!

Over Tik Tak Boem

In dit spel oefen je met lettergrepen. Maak een woord met de lettergreep op het kaartje dat je omdraait. Vergeet niet de dobbelsteen te gooien, want daar staat waar die lettergreep moet staan: Tik (begin van het woord), Tak (eind van het woord) of Boem (mag overal in het woord). Zorg dat je een woord hebt verzonnen voordat de bom afgaat.

• aantal spelers: 2 – 12 personen
• tijd: 20 minuten
• vanaf: 8+
• prijs: rond € 17

Over Bananagrams

Spelers maken tegelijkertijd een eigen kruiswoordpuzzel. Daarbij pak je uit een gezamenlijke voorraad steentjes. Je mag steentjes terugleggen en nieuwe pakken, maar dan moet je wel meer terugpakken. Wie het eerst al haar steentjes heeft ingezet en BANANAS! roept, heeft gewonnen. Met spelvarianten in de spelregels.

• aantal spelers: solo of 2 – 8 personen
• tijd: vanaf 15 minuten
• vanaf: vanaf 7 jaar (of: als kinderen woordjes kunnen lezen/maken)
• prijs: rond € 15

Over Woordzoeker

In het midden ligt een ronde woordzoeker. Iedereen heeft zijn eigen kleur (doorzichtige) fiches. In je beurt zoek je een woord en legt daar je fiches op. Heeft iemand anders een woord gevonden dat dwars door ‘jouw’ woord heenloopt, dan mag zij jouw fiche verwijderen en die van haar neerleggen. Wie legt de meeste fiches neer?

• aantal spelers: 2 – 4 personen
• tijd: 20 minuten
• vanaf: 7+
• prijs: rond € 21

Over 30 Seconds junior

Bij 30 Seconds Junior speel je met een team. Een speler krijgt een kaartje met 5 woorden en probeert alle woorden te omschrijven aan haar teamgenoten. Dat alles binnen de tijd van de zandloper. Daarna gooi je de dobbelsteen en mag je het aantal goed geraden woorden + evt. de punten van de dobbelsteen vooruit op het bord.

• aantal spelers: vanaf 2 teams
• tijd: 20 minuten
• vanaf: 7+
• prijs: rond € 26,99

Hoe organiseer jij het aanbieden van spellen in de klas?

Een interessante discussie is hoe je spellen organiseert in de klas. Een spel brengt beweging en losheid in de klas. Spellen zijn gezellig, maar het kan ook een puinhoop worden en materiaal kan kwijt, kinderen spelen vals of worden overgeslagen. Allemaal uitdagingen van een spel in de klas.

Tegelijkertijd is een spel een perfecte manier om lesstof op een lichte, speelse manier te oefenen en te herhalen. Kinderen hebben niet eens door dat ze aan taal werken!

Daarom inventariseerden we tijdens de conferentie hoe leerkrachten dit organiseren in hun les. Er worden veel verschillende vormen genoemd:

• een circuit met keuzeopdrachten rondom taal die passen bij het thema
• een circuit gecombineerd met rekenactiviteiten, handvaardigheid activiteit, constructieactiviteit
• een spelletjesmiddag (eventueel als beloning voor PBS)
• inloopspelen

Iemand merkt op: je moet de methode durven loslaten om tijd te vinden voor een spel. Maar het is goed om in te zetten, want van spelletjes doen leren kinderen heel veel.

En als je die spellen dan inzet? Wanneer doe je dat?

Een aantal leerkrachten noemt een vast moment in de week. Soms staan spellen zelfs vast op het rooster en worden ze schoolbreed gespeeld. Door een schoolbrede competitie wordt de hele school erbij betrokken en zorg je er ook voor dat iedereen de spellen kent.

Als dat trouwens nog niet het geval is, kan je oudere leerlingen jongere leerlingen laten helpen. Spelmechanismen oefenen kan door wel steeds dezelfde spellen in te zetten, maar met steeds wisselende kaartjes. Die kaartjes kan je zelf maken of makkelijk downloaden.

Tot slot geeft iemand aan die 1 op 1 met kinderen werkt dat ze een aantal spellen op tafel legt en het kind altijd zelf laat kiezen. Wil je meer  ideeën opdoen over de inzet van spellen, lees dan bij Schoolvoorbeelden hoe andere scholen dat doen.

Welke tips en vragen heb je?

Over spellen valt zoveel te vertellen (en te vragen)! Aan het eind van onze presentatie stroomden de opmerkingen en vragen binnen. Iemand zei dat beurtgedrag oefenen en plezierig communiceren tijdens spelletjes spelen minstens zo belangrijk is. Sowieso gebruik je veel taal bij spellen. Ook bij spellen zoals Weerwolven en Beverbende die niet expliciet gericht zijn op taal.

Vragen die aan de orde kwamen:

• Hoe worden spellen ingezet in de methode Taaljacht? – Bij Taaljacht horen geen grote bordspellen of complexe strategiespellen, maar  eenvoudige spelletjes waarmee je tien minuten op een andere manier met taal bezig bent. De spelletjes, die aansluiten bij taalbeschouwing, woordenschat, grammatica en spelling, doorbreken de vaste lesstructuur. Je zet de spellen in als  extra oefenmoment en/of als energizer

• Welke spellen zijn leuk om te kunnen doen bij low budget? – Budget is vaak een uitdaging voor scholen én spellen kunnen duur zijn. Als een spel heel populair wordt, kan het best zijn dat de prijs opeens stijgt. Het is daarom goed om een spellenbibliotheek aan te leggen. In nieuwsbrief #19 geef ik je allerlei tips om leuke spellen aan te schaffen op een budget.

• Wat is een goed spel als je veel ‘killers’ in de klas hebt? Hoe ga je daarmee om?  – Er wordt nog uitgebreid onderzoek gedaan naar de spelerstypen en hoe je daarmee omgaat in een onderwijssituatie. Zelf is mijn ervaring dat een groep met ‘killers’ er vanzelf tegenaan loopt dat ze geen steek verder komen. Je medespelers dwars zitten is namelijk een totaal ander doel dan het spel winnen. Als leerkracht kan je een spelletje nabespreken en dan focussen op de manier waarop kinderen hebben gespeeld en wat dat heeft opgeleverd. Het wordt interessant als kinderen gaan reflecteren op hun manier van spelen en hoe ze die hebben veranderd als ze werden dwarsgezeten door anderen.

• Welk spel of spellen kun je makkelijk en snel inzetten? Bordspellen kosten vaak zoveel tijd en materiaal (raken soms dingen kwijt etc.) – Een gouden tip is om in het deksel van een spel een papiertje te plakken waarop staat wat er in de doos moet zitten. Neem ook de tijd om op te ruimen. Opruimen is onderdeel van een spel spelen. Begin met spelletjes die een aantal kinderen al kennen van thuis zoals kwartet of ganzenbord. Kinderen kunnen dat heel goed aan elkaar uitleggen. Als ze eenmaal een aantal spelmechanismen kennen, kunnen ze daar makkelijk op voortbouwen. Ik hoor van leerkrachten en docenten vaak terug dat ze precies kunnen zien welke kinderen thuis vaak spelletjes spelen. Die hoef je bijna niks meer uit te leggen, ze kennen de basisprincipes.

• Spellen als online lingo is dat ook iets? – Ja, goede tip! Klik hier door naar Lingo.

• Heb je nog tips hoe je een spel goed uitlegt aan kinderen? Is soms lastig bij complexere spellen – Absoluut! Bij sommige spellen is het uitleggen een les op zich. Een manier is om kinderen het aan elkaar uit te laten leggen. Of een kind de spelregels te geven en het te vragen het spel voor te bereiden. Een prima oefening begrijpend lezen.

Over Matchify

Leg twee kaartjes neer. Op elke kaart staan plaatjes. Een plaatje op kaartje 1 matcht met een plaatje op kaartje 2. Er is een basisspel, een Matchify rond beroepen en een matchify ‘made of’.

• aantal spelers: 2 – 8 personen
• tijd: vanaf 5 minuten
• vanaf: vanaf 5 jaar
• prijs: rond € 19,95

Over Boggle

Schud de bak met letterdobbelstenen. Zet de bak neer, haal de deksel eraf en start de zandloper. Schrijf nu zo veel mogelijk woorden op die je ziet. Woorden moeten bestaan uit letters die elkaar raken, horizontaal, verticaal en schuin.

• aantal spelers: solo of met meerdere spelers
• tijd: ongeveer 15 minuten
• vanaf: vanaf 8 jaar
• prijs: rond € 25

Over Splurt!

Splurt! is een kaartspel dat wat weg heeft van Pim Pam Pet. Bij Splurt! draai je een kaart om die de categorie bepaalt (bijv. kleding, vakantie) waarvoor je een woord moet bedenken. De andere kaart geeft aan met welke letter het woord moet beginnen óf eindigen. Soms mag een bepaalde letter juist niet in het woord zitten. Dus net iets complexer dan het ouderwetse draaispelletje. Leuk, compact spel om even snel op tafel te zetten.

• aantal spelers: 2 – 99 personen
• tijd: ligt er maar net aan hoeveel kaartjes je draait. Vanaf 5 minuten
• vanaf: vanaf 8 jaar
• prijs: rond € 17

Over Trice

Snel dobbelspel waarbij de groene dobbelsteen de eerste letter van een woord bepaalt en de rode dobbelsteen de laatste letter. De witte dobbelsteen geeft aan hoeveel letters de woorden moeten hebben. Dobbel, zet de tijd en schrijf zoveel mogelijk woorden op die aan de opdracht voldoen.

• aantal spelers: zowel solo als met een groep
• tijd: 20 minuten
• vanaf: vanaf 10 jaar
• prijs: rond € 22

Wat is jouw tip voor taalspellen in de les?

* Dit artikel bevat affiliate-links.